Zapaljenske bolesti creva su hronične, nespecifične, imunološki uslovljene bolesti dominantno digestivnog trakta, odn. creva, nepoznatog uzroka.
Karakterišu ih periodi pogoršanja i smirivanja simptoma I tegoba, koji, ukoliko se ne leče ili se leče neadekvatno, vode komplikacijama, trajnim oštećenjima digestivnog trakta I invalidnosti .
Faktori koji dovode do pojave ovih bolesti su još uvek nepoznati, a smatra se da složen mehanizam i sadejstvo vise činilaca vodi njihovoj pojavi.
Takav imunološki mehanizam izraženo reaguje na obične stimuluse (misli se pre svega na sastojke hrane, crevne bakterije ili druge spoljašnje faktore), te pokreće nekontrolisan zapaljenski proces koji se održava i ne zaustavlja se kao kod zdravih osoba kada se ostvari uloga imunološkog, odbrambenog sistema. Navedeni imunološki mehanizmi su vodjeni različitim molekulima i medijatorima i cilj je staviti ih pod kontrolu odgovarajućom terapijom .
U zapaljenske bolesti creva spadaju Kronova bolest I ulcerozni colitis.
Obe bolesti su veoma slične u mehanizmu nastanka, kliničkom toku, često i u načinu ispoljavanja upalnog procesa na crevima , tako da ih je ponekad, naročito u početku, teško jasno odvojiti i definisati.
Ulcerozni colitis zahvata samo sluznicu debelog creva (kolona ) pri čemu je uvek zahvaćen rektum, a Kronova bolest može zahvatiti sve segmente digestivnog trakta, od usne duplje do analnog otvora.
Drugo , kod Kronove bolesti zapaljenski process zahvata sve slojeve zida creva I samim tim se češće komplikuje težim oštećenjima koja su posledica širenja upale kroz zid , van creva ( formiraju se upalne kolekcije u stomaku , mogu nastati otvori, kanali izmedju crevnih vijuga ili drugih organa I kože-fistule) ili suženja creva zbog ožiljavanja.
Kod ulceroznog kolitisa , upala zahvata samo površinski sloj debelog creva , sluznicu i time je ova bolest, uslovno rečeno , “lakša “ u odnosu na Kronovu bolest .
Često se kod ovih bolesti javljaju i tzv . vancrevne manifestacije – zapaljenski process može da se javi na drugim sistemima i organima, najčešće kostima, zglobovima , jetri ,žučnim putevima , koži, očima. Takvi oblici bolesti su teži .
Simptomi I znaci ovih bolesti su:
Često u sklopu proliva može biti prisutna I pojava krvi u stolici , češće kod ulceroznog kolitisa, a često je prisutna I povišena temperature, bez znakova drugih infekcija.
Na zapaljenske bolesti creva uvek treba posumnjati kada kod mladih ljudi postoji dugotrajan poremećaj pražnjenja stolice I bolovi u stomaku .
U prilog dijagnozi idu i karakteristično izmenjeni laboratorijski parametri. Tipično postoje povišene vrednosti parametara upale – C reaktivnog proteina ( CRP ) i sedimentacije, često je prisutna I anemija sa niskim vrednostima gvožđa. Medju bitnim laboratorijskim parametrima , visoku specifičnost imaju I povišene vrednosti kalprotektina, posebnog proteina koji se analizira u stolici i koji ukazuje na postojanje upale u crevima.
Osim kliničke slike i navedenih laboratorijskih analiza, dijagnoza se postavlja I dodatnim gastroenterološkim I radiološkim metodama.
Zlatni standard u dijagnostici ovih bolesti čine endoskopski pregledi :
Kod sumnje na Kronovu bolest sprovode se i radiološke metode*:
*S obzirom na moguću lokalizaciju bolesti u bilo kom segmentu digestivnog trakta.
Znajući da je imunološki mehanizam odgovoran za upalu ,osnovna terapija u lečenju ovih bolesti su lekovi koji smanjuju aktivnost imunog sistema i blokiraju ga.
Cilj lečenja je zato pre svega uspostavljanjje i održavanje remisije, usporavanje progresije bolesti, sprečavanje komplikacija, hospitalizacija, hirurškog lečenja, sprečavanje potrebe za ponavljanim primenama kortikosteroida I na kraju uspostavljanje zaceljenja obolele sluznice.
Osnovni lekovi koji se obično daju kao prva linija su kortikosteroidi, a ako bi pacijenti dobro odreagovali na terapiju,smanjivanjem tegoba I normalizacijom lab.parametara, nastavili bi lečenje primenom tzv.imunosupresiva. To su lekovi koji imaju jači potencijal u supresiji imunog sistema i boljoj kontroli upale. Primenjuju se u dužem periodu , ali u sklopu njihove primene treba obratiti pažnju na moguće nepodnošenje ili neželjene efekte . Najčešće se koristi Azatioprin ili Metotreksat.
Osnovna terapija u lečenju ulceroznog kolitisa su preparati tzv.mesalazina. To su lekovi koji smanjuju upalu , ne deluju preko imunološkog mehanizma. Dve trećine bolesnika sa UC se uspešno leči ovim preparatima, pod uslovom da se lekovi redovno koriste čak I kad je bolest mirna u dužem periodu.
Biološka terapija je danas najefikasnija medikamentozna terapija u lečenju zapaljenskih bolesti creva . Čine je antitela na različite medijatore – molekule koji su odgovorni za nastanak I održavanje zapaljenskog procesa. Za nju je dokazano da jedina može zaustaviti progresiju bolesti I dovesti do zaceljenja sluznice, što je glavni cilj lečenja.
Ona se primenjuje kod pacijenata kod kojih je aktivnost bolesti izražena I zahteva ponavljanu primenu kortikosteroida (tzv.steroid zavisna bolest) I kod kojih primena imunosupresiva nije dovela do kontrole aktivnosti ili je tu kontrolu vremenom izgubila. Takodje, primenjuje se kod komplikovanijih oblika bolesti , npr. onih sa vancrevnim manifestacijama ili postojanjem fistula, kao najtežim oblikom.
Hiruško lečenje u Kronovoj bolesti se sprovodi u slučajevima pojave komplikovane bolesti – pojave apescesa, gnojnih kolekcija, suženja – stenoza creva ili pojave fistula ili u slučajevima bolesti teške aktivnosti koja se ne može kontrolisati lekovima. Obično se sprovode resekcije dela creva, drenaže apscesa. Ponekad, ukoliko je potrebna obimnija resekcija ili odstranjenje debelog creva, formira se trajna stoma – kesa, što dalje otežava kvalitet života mladim ljudima.
Hirurško lečenje ne dovodi do izlečenja, nakon operacije je potreban nastavak terapije,obično agresivnijim pristupom i jačom imunosupresijom,s obzirom da se već radilo o komplikovanom obliku bolesti.
Hirurško lečenje ulceroznog kolitisa podrazumeva potpuno uklanjanje čitavog debelog creva I rektuma.
I pored smirivanja tegoba i održavanja mirne faze bolesti, pacijenti mogu u dužem period imati slabiji apetit, biti malaksali, imati promenu raspoloženja, nezadovoljstvo i opterećenje bolešću, brigu.
Često kažemo da su ove bolesti “nevidljive”,ali vrlo teške i vode invalidnosti.
Zato je bitno razumevanje bolesti, dobra komunikacija sa lekarima i zdravstvenim osobljem, članovima porodice i okruženjem, sve u cilju olakšanja samim pacijentima i uspostavljanja dobrog kvaliteta života.
Ovi mladi ljudi ne treba da se razlikuju od ostalog dela populacije, bez obzira na postojanje njihove bolesti.
Autor: dr Zoran Milenković,
internista-gastroenterolog (Klinika za gastroenterologiju I hepatologiju VMA)